Lịch Sử Việt Nam - phần 10

91. Năm 1884: Triều-đình ta bấy giờ nghĩ nước Pháp cố ý chiếm đoạt nước Nam và lại tưởng rằng nước Tàu có thể bênh vực được mình cho nên mới sai ông Phạm thận Duật sang Thiên-tân cầu cứu vua nhà Thanh. Quân Tàu cũng gởi quân sang giúp ta đánh Pháp dù rằng nước Tàu đang rối ren, không giữ nổi nước Tàu. Thực ra người Tàu không đủ sức cứu nổi nước Nam. Vua quan Tàu bàn với nhau rằng họ kéo quân sang đóng ở Bắc Việt để tìm cơ hội chiếm đất Việt Nam. Năm Giáp Thân 1884, Pháp và Tàu ký hòa ước Fournier theo đó nước Tàu rút quân về để Pháp tiếp tục đánh chiếm nước ta.

Year 1884: Our Imperial court thought that France intentionally appropriated South Vietnam and thought that China could defend for us. So our court sent Pham Than Duat to Thien-Tan to ask for help from the Qing king. The Chinese also sent troops to help us fight against the French even though the Chinese nation was in turmoil, unable to defend the Chinese nation. Actually, the Chinese could not save the South. The Chinese king discussed with his generals that they moved troops to station in North Vietnam to find opportunities to occupy the Vietnamese land. In the Year of Monkey in 1884, France and China signed the Fournier Peace Treaty whereby the Chinese withdrew their troops so that France could continue to occupy our country.

92. Năm 1885, vua Hàm Nghi và Hịch Cần Vương: Triều đình Huế ngày một rối ren, vua quan kém cõi, quyền hành ở trong tay 2 ông Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết. Năm 1885, Pháp tấn công triều đình Huế. Vua Hàm Nghi phải chạy ra Quảng Bình, ban hịch Cần Vương kêu gọi dân giúp vua chống Pháp. Triều đình Huế không có vua phải lập vua Đồng Khánh lên ngôi.

King Ham Nghi and Can Vuong Edict: The Hue regime was more and more disordered; the power was in the hands of Mr. Nguyen Van Tuong and Mr. Ton That Thuyet. In 1885, the French attacked Hue imperial court, King Ham Nghi had to flee to Quang Binh where he proclaimed the Can Vuong Edict to call people for helping the King to fight the French. The imperial court had no king so they had to advance King Dong Khanh to the throne.

93. Năm 1887: Pháp lập quan Tổng Đốc toàn quyền ở Sài Gòn để trông coi việc cai trị ở Nam kỳ và Cao Miên, cùng với việc bảo hộ ở Bắc kỳ. Mỗi kỳ có 1 viên Thống sứ đứng đầu. Người Pháp thường nhúng tay vào công việc triều đình. Họ hay ủng hộ việc lập các ông vua trẻ lên ngôi để dễ dàng thuyết phục và khuynh loát.

Year 1887: The French set up the General Governor in Saigon to rule the South of Vietnam and Cambodia, and to dominate the north of Vietnam. Each region had a separate resident Superior. The French tried to intercept our imperial affairs and usually support very young kings so they could easily manipulate.

94. Trong khi Pháp lo xếp đặt ở Bắc kỳ thì ở Trung kỳ đảng Cần Vương đánh phá mạnh. Vua Đồng Khánh ra mặt Bắc để chiêu dụ vua Hàm Nghi và các quan đại thần về cho yên việc đánh dẹp, nhưng các cựu thần vẫn nổi lên làm loạn. Vua Đồng Khánh phải trở về kinh. Lúc đó nước Nam có tới hai ông vua: vua Hàm Nghi và vua Đồng Khánh.

While the French was busy with the Northern affairs, the Can Vuong party in the central attacked them. King Dong Khanh had to travel to North to persuade King Ham Nghi and high-ranking mandarins to go back but they still rebelled. King Dong Khanh had to return to Hue, the imperial court. At that time, there were two kings in our country: King Ham Nghi and King Dong Khanh.

95. Năm 1888, Vua Hàm Nghi bị bắt: Bị 2 tên Trương quang Ngọc và Nguyễn đình Tình phản bội, vua Hàm Nghi bị bắt. Vua Hàm Nghi bấy giờ đã 18 tuổi, quan Pháp lấy vương lễ mà tiếp đãi. Sau đó vua Hàm Nghi bị đày đi Algerie, là xứ thuộc địa của nước Pháp ở châu Phi, mỗi năm cấp cho Vua 2 vạn rưỡi phật-lăng. Nhiều quan quân của vua Hàm Nghi bị Pháp giết. Tùy tướng Tôn Thất Đạm viết thư xin lỗi vua đã không làm tròn nhiệm vụ bảo vệ vua rồi thắt cổ tự vẫn.

Year 1888, King Ham Nghi was arrested: King Ham Nghi was betrayed by Truong Quang Ngoc and Nguyen Dinh Tinh, arrested and deported to Algerie. King Ham Nghi was then 18 years old. The French ruler took the ceremony to welcome the king. Then King Ham Nghi was exiled to Algiers, a French colony in Africa. The King was granted 25000 franc a year. Many officials of Ham Nghi king were killed by the French. General Ton That Dam wrote a letter to apologize to the king for failing to fulfill the task of protecting the King and then strangling himself.

96. Cách cai trị của người Pháp: Vào năm Giáp Thân 1884, ông Patenôtre ký hiệp ước với triều đình Huế, theo đó Nam kỳ là thuộc địa, coi như lãnh thổ nước Pháp. Bắc kỳ là xứ bảo hộ, quan Việt phải phục tùng quan Pháp. Trung kỳ do vua nước Nam giữ. Người từ miền nầy qua miền khác phải xin phép chính phủ bảo hộ. Đây là chính sách chia để trị, nhằm chia rẽ người Việt để người Pháp dễ bề cai trị. Người Pháp thu nhiều thứ thuế để nuôi dưỡng quan quân bảo hộ.

French ruling: In the year of Giap Than 1884, Mr. Patenôtre signed a treaty with the Hue imperial court, under which the South was a colony, regarded as French territory. The North was a dominated land by French so Vietnamese imperial officials had to obey French mandarins. The central belonged to Vietnamese kings. Vietnamese who traveled from one region to another had to get permission from the French dominating government. This is a divided and conquered policy, which aimed to drive a wedge between Vietnamese so it would be easier for French officials to rule our people. The French set up many kinds of taxes to get money to pay for dominating officials.

97. Năm 1883, Ông Phan Đình Phùng: Ông Phan Đình Phùng thi đỗ làm quan, có cả tài văn võ. Ông đứng đầu đảng Văn Thân, xây chiến lũy Ba Đình, thuộc tỉnh Hà tĩnh, tập luyện binh sĩ chống Pháp. Ông tổ chức quân đội, huấn luyện binh sĩ theo lối Âu châu. Tháng 11 năm Quí Tỵ, 1893, ông sai người vây nhà tên Trương quang Ngọc ở làng Thanh lang, huyện Tuyên hóa, bắt tên Ngọc chém đầu để báo thù về việc tên ấy làm phản với vua Hàm Nghi. Suốt mười năm, 1885-1896, ông đứng ra chiêu tập lực lượng từ khắp các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, để chống ngoại xâm. Cuộc khởi nghĩa do ông Phan Đình Phùng lãnh đạo đã giao chiến với Pháp nhiều trận, và đã gây cho đối phương nhiều tổn thất nặng nề. Tiêu biểu nhất là trận Vụ Quang vào năm 1894. Người Pháp đánh dẹp nhiều năm không xong. Sau ông già bị bịnh mà mất.

Year 1883, Mr. Phan Dinh Phung: Mr. Phan Dinh Phung passed the examination to become an official, who was both a scholar and warrior. He headed the Van Than Party, built the Ba Dinh fortification in Ha Tinh province, trained soldiers to fight the French. He organized the army, trained soldiers in a European way. In November of the year of Qui Ty, in 1893, he sent a man to surround the house of betrayer Truong Quang Ngoc in Thanh Lang village, Tuyen Hoa district, arrested and beheaded him to revenge his disloyalty against King Ham Nghi. For ten years, from 1885 to 1896, he stood up to gather forces from all provinces of Thanh Hoa, Nghe An, Ha Tinh and Quang Binh to fight the French invaders. The uprising led by Mr. Phan Dinh Phung fought many battles with France, and caused many serious losses to the enemy. The most typical was the battle of Vu Quang in 1894. The French fought the Phan's army for many years. After that, Mr. Phan Dinh Phung becam old and died of sickness.

98. Năm 1868, Ông Nguyễn Trung Trực, anh hùng trên sông Nhật Tảo : Ông Nguyễn Trung Trực sinh quán tại Bình Định. Ông là một sĩ phu bất khuất, lãnh đạo nghĩa quân khởi nghĩa 8 năm ở vùng Nam Kỳ Lục Tỉnh. Chiến công chói lọi của ông là đốt cháy tàu Espérance trên sông Nhật Tảo, Tân An, và đánh chiếm thành Sơn Đá tại Kiên Giang. Sau kháng chiến thất bại, ông bị bắt xử chém tại chợ Rạch Giá năm 1868. Dân chúng chôn cất và lập đền thờ ông tại tỉnh Rạch Giá.

Year 1868, Mr. Nguyen Trung Truc, a hero on Nhat Tao river: Mr. Nguyen Trung Truc was born in Binh Dinh. He was an indomitable scholar who led righteous armies to rebel 8 years in the six provinces of the South. His glorious victories were burning the warship Esperance on Nhat Tao river, Tan An, and occupying the Son Da rampart in Kien Giang. Later, the rebellion was defeated; Mr. Nguyen Trung Truc was arrested and beheaded at Rach Gia market in 1868. People buried and built his temple in Rach Gia province.

99. Năm 1864, Ông Trương Công Định, anh hùng Gò Công: Ông Trương Công Định là người sinh trưởng ở Quảng Ngãi, sau theo cha về miệt Gò Công, mộ binh chống Pháp. Ông từng ở trong đội quân của Kinh Lược Sứ Nguyễn Tri Phương đánh Pháp, lập được nhiều chiến công. Ông cùng nghĩa binh xây dựng nhiều đồn lũy kiên cố ở Gò Công, Gia Định, Định Tường. Được dân chúng ủng hộ mạnh mẽ, nghĩa binh ông gây nhiều thiệt hại cho giặc. Năm 1864, ông bị tên Huỳnh Công Tấn làm phản dẫn quân Pháp về đánh, ông bị trọng thương. Để bảo toàn khí tiết, ông đã rút gươm tự sát tại Ao Dinh, Gò Công, để lại thương tiếc cho mọi người .

Year 1864, Mr. Truong Cong Dinh, a hero of Go Cong: Mr. Truong Cong Dinh was born in Quang Ngai and followed his father to Go Cong. He recruited soldiers to fight against the French. Mr. Truong used to be in the troop of the Viceroy Nguyen Tri Phuong, fighting the French many times. He was with his righteous armies to build ramparts at Go Cong. With strong support from people, he and his armies caused the enemy suffer heavy damages. In 1864, betrayer Huynh Cong Tan led French army to attack him. Mr. Truong was seriously injured. To preserve his honor, he drew his sword to kill himself at Ao Dinh, Go Cong, leaving mourning for everyone.

100. Ông Thiên Hộ Dương, anh hùng Đồng Tháp 1859-1866 : Ông tên thật là Võ Duy Dương, sinh trưởng ở tỉnh Bình Ðịnh, làm chức Chánh Đề đốc năm 1862. Ông khởi nghĩa ở miệt Đồng Tháp, Cái Bè, Mỹ Quý, Sa Đéc, liên kết chặt chẽ với ông Trương Công Ðịnh, gây nhiều thiệt hại cho thực dân Pháp. Năm 1866, ông Thiên Hộ Dương dùng thuyền theo đường biển ra Huế yết kiến vua Tự Ðức thì bị cướp biển giết chết ở Cần Giờ.

Year 1859-1866, Mr. Thien Ho Duong, hero of Dong Thap: Mr Thien real name was Vo Duy Duong, was born in Binh Dinh province, served as the Chief of Staff in 1862. He rebelled in Dong Thap, Cai Be, My Quy, Sa Dec, closely linked with Mr. Truong Cong Dinh, causing much damage to the French colonialists. In 1866, on the sea path to see King Tu Duc, Mr. Thien Ho Duong was attacked and killed by pirates in Can Gio area.✔